Translate

Αναζήτηση αυτού του ιστολογίου

ΠΑΤΑΡΙ ΛΟΓΟΤΕΧΝΩΝ

Στείλετε στο leonidasorf@gmail.com ένα κομμάτι από κάθε νέα έκδοση σας και θα το αναρτώ .

Κυριακή 26 Φεβρουαρίου 2017

Ο Φρόυντ για τον Ντοστογιέφσκι ΧΡΗΣΤΟΣ ΤΣΑΝΤΗΣ 24/02/2017



Ή… το αίνιγμα της δημιουργικότητας

«Ό,τι ο άνθρωπος δεν ξέρει ή δεν σκέφθηκε καλά,

το λαβύρινθο του στήθους μεσ’ τη νύχτα διαπερνά»,  Γκαίτε


Βαθύτατα καλλιεργημένος άνθρωπος ο θεμελιωτής της σύγχρονης ψυχολογίας, ήταν παράλληλα εξαιρετικός ομιλητής και διεισδυτικός συγγραφέας. Ο ίδιος δήλωνε θαυμαστής του έργου των αρχαίων Ελλήνων, της κλασικής γερμανικής φιλολογίας, του Γκαίτε, του Σίλλερ, του Χάινε, αλλά και του Σαίξπηρ, του Ζολά, του Ντοστογιέφσκι.   

«Δηλώνω προκαταβολικά πως δεν είμαι γνώστης της τέχνης, αλλά πρακτικός. Έχω παρατηρήσει συχνά ότι με τραβάει περισσότερο το περιεχόμενο ενός έργου τέχνης απ’ ό,τι οι μορφολογικές και τεχνικές του ιδιότητες», έγραφε αναλύοντας το άγαλμα του Μιχαήλ Άγγελου για τον Μωυσή.

Στις 28 Αυγούστου του 1930, ανήμερα των γενεθλίων του Γκαίτε, τιμήθηκε από τις αρχές της πόλης της Φρανκφούρτης με το Βραβείο Γκαίτε. «Η έρευνά σας, με τολμηρή ερμηνεία των αλληγοριών που διατύπωσαν οι ποιητές, δημιούργησε τη δυνατότητα ώστε να κατανοήσουμε τη γένεση και την εξέλιξη πολλών μορφών του πολιτισμού», έγραφε η επιστολή της Επιτροπής απονομής των Βραβείων Γκαίτε προς τον Φρόυντ.

Ο Φρόυντ έγραψε αναλύσεις για σπουδαίους εικαστικούς, ανάμεσά τους και ο Λεονάρντο Ντα Βίντσι, ενώ δημιούργησε σημαντικές μελέτες για τη λογοτεχνία, όπως αυτή με τίτλο: «Ο Ντοστογιέφσκι και η πατροκτονία», που είδε το φως της δημοσιότητας το 1928.

«Στην πλούσια προσωπικότητα του Ντοστογιέφσκι θα μπορούσε κανείς να διακρίνει τέσσερις πλευρές: τον συγγραφέα, τον νευρωτικό, τον ηθικολόγο και τον αμαρτωλό», γράφει ο Φρόυντ και συνεχίζει: «Τις μικρότερες αμφιβολίες έχει κανείς για τον συγγραφέα. Η θέση βρίσκεται πολύ κοντά στον Σαίξπηρ. Οι Αδελφοί Καραμαζώφ είναι το πιο μεγαλειώδες μυθιστόρημα που έχει γραφτεί ποτέ».

Ο Φρόυντ διατυπώνει την υπόθεση ότι οι κρίσεις επιληψίας που βασάνιζαν τον Ντοστογιέφσκι έχουν την αφετηρία τους στην παιδική του ηλικία, αλλά εντάθηκαν μετά από τη δολοφονία του πατέρα του, όταν ο μεγάλος Ρώσος συγγραφέας ήταν πλέον 18 ετών. Αναφέρει επίσης ότι πολλοί βιογράφοι του Ντοστογιέφσκι πρόσεξαν τη συνάφεια που υπάρχει ανάμεσα σε πραγματικά γεγονότα, όπως η δολοφονία του πατέρα του και στα περιστατικά πατροκτονίας που περιγράφει ο συγγραφέας στους «Αδελφούς Καραμαζώφ». «Αν είναι αλήθεια», γράφει ο Φρόυντ, «ότι στη Σιβηρία (κατά τη διάρκεια της εξορίας του) ο Ντοστογιέφσκι ήταν απαλλαγμένος από κρίσεις, αυτό θα επιβεβαίωνε μόνο ότι οι κρίσεις ήταν η τιμωρία του. Δεν τις χρειαζόταν πια αφού ήταν ήδη τιμωρημένος με άλλο τρόπο».

Μιλά για τις ενοχές του συγγραφέα, που είχαν πυροδοτηθεί από τις σκέψεις πατροκτονίας, και διαχωρίζει τις κρίσεις επιληψίας σε οργανικές και «συναισθηματικές», εντάσσοντας στη δεύτερη κατηγορία αυτές που ταλαιπωρούσαν τον Φιοντόρ Μιχαήλοβιτς Ντοστογιέφκσι. Δεν είναι τυχαίο ασφαλώς ότι: Ο Οιδίπους τύραννος, του Σοφοκλή, ο Άμλετ, του Σαίξπηρ, οι Αδελφοί Καραμαζώφ, του Ντοστογιέφσκι… τρία από τα κορυφαία έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας πραγματεύονται το ίδιο ζήτημα, το θέμα της πατροκτονίας, με σημείο αιχμής τη σεξουαλική αντιζηλία για μία γυναίκα.

Ο Φρόυντ, στο γραπτό του, αναλύει και ερμηνεύει γεγονότα από τη ζωή του μεγάλου Ρώσου δημιουργού, όπως την εμμονή του με τα τυχερά παιχνίδια σε μία περίοδο της ζωής του.

«Το κυριότερο είναι το ίδιο το παιχνίδι», γράφει σε μία επιστολή του ο Ντοστογιέφσκι.

«Δεν έβρισκε ησυχία προτού τα χάσει όλα», υποστηρίζει ο Φρόυντ βασισμένος στα ημερολόγια της συζύγου του Ντοστογιέφσκι: «Το παιχνίδι ήταν γι’ αυτόν επίσης ένας τρόπος αυτοτιμωρίας. Αμέτρητες φορές είχε δώσει το λόγο του στη νεαρή γυναίκα ή την υπόσχεση, ότι δεν θα ξαναπαίξει ή ότι εκείνη την ημέρα δεν θα έπαιζε πάλι. Σχεδόν πάντα, όπως λέει η ίδια, αθετούσε το λόγο του. Όταν έχανε και οδηγούσε τον εαυτό του κι εκείνη στην έσχατη αθλιότητα, από αυτό αντλούσε μια δεύτερη παθολογική ικανοποίηση. Μπορούσε να βρίζει και να ταπεινώνει τον εαυτό του μπροστά της. Να ζητάει από την ίδια να τον περιφρονήσει […] κι ύστερα από το αλάφρωμα της συνείδησής του συνέχιζε την άλλη μέρα το παιχνίδι. Και η νέα γυναίκα συνήθισε αυτόν τον κύκλο, επειδή πρόσεξε ότι από το μόνο που μπορούσε να αναμένεται η σωτηρία, η λογοτεχνική παραγωγή, ποτέ δεν προχωρούσε καλύτερα από όταν έχαναν τα πάντα υποθηκεύοντας και τα τελευταία υπάρχοντά τους…».


Η τέχνη έχει τη δύναμη να μεταμορφώνει την πραγματικότητα του ανθρώπου. Κι η συγγραφή έγινε το όχημα μέσα από το οποίο κατάφερε ο Ντοστογιέφσκι να εκφράσει την αγωνία του. Στην αφετηρία της δημιουργίας είναι πάντα ισχυρή η επίδραση του ψυχικού τραύματος, του πένθους, της απώλειας – με κάθε μορφή που μπορεί να πάρει. Ο δημιουργός μέσα από την τέχνη, διευρύνει τη σκέψη του, εκφράζει το δυναμικό του, σπάει το κέλυφος της μοναξιάς και ανακαλύπτει τους δρόμους μέσα από τους οποίους αναπτύσσεται η συνείδηση. Έτσι κι αλλιώς, όποια απάντηση κι αν δώσει κανείς στο «αίνιγμα» της δημιουργικότητας, το μόνο σίγουρο είναι ότι θα προλειάνει το έδαφος για τη σπορά νέων, ακόμη πιο γόνιμων, ερωτημάτων.

Δευτέρα 13 Φεβρουαρίου 2017

ΚΕΝΟΝ ΙΜΑΤΙΟΝ Τέσσερα ποιήματα από το πρώτο μέρος (ΚΕΝΟΝ ΙΜΑΤΙΟΝ) της ποιητικής σύνθεσης ΤΡΙΑΣ ΕΞΑΠΑΤΗΣΕΩΝ Του Στάθη Κομνηνού

 


ΚΕΝΟΝ ΙΜΑΤΙΟΝ                                                        

α. 
Δι’ όλης τής νυκτός

Προχωρούσε με βήματα νησιού
Κι εκτυφλωτόκες τού ασβέστη στενωπούς

- Άσφαλτη Αιχμαλωσία έλα, ω ξαναέλα ! αποπλανητική -

Άλλοτε πάλι, ξερόχορτο και θυμάρι μ’ ένα ίχνος δεντρολίβανο
Φορώντας ακινητούσε το θάμβος σπορέας ηδύποτου αφανισμού
Στο βάθος πάντα μια ορεινή καμπύλη ονείρου
Σαν μανδύας παραμυθητικός ανέμιζε

- είν’ η ζωή τρισάγιο διάτρητο Δάκρυ,
Χόρεψε αγάπη μου ! καημός το μέλι αβάσταχτος -

Ή κάποτε ανώνυμα και μυστικά στη λερή ποδιά τρύπωνε
τής γιαγιάς όπου μικρούλης βασίλευε ιδιόλεκτος κόσμος
Στις ευωδιές όλες εκτεθειμένος άναρχου κήπου
Και αρχαίας πήλινης σάρκας πλατύφυλλου αναστεναγμού 
Βοήθεια ! Μεθούσαν τα ρουθούνια μας σιωπή
Με το πρόσωπο βαθιά σταυρωμένο στην πορώδη μαγεία

Δήμιε να, ο τράχηλός μας γάμος σουλιώτικος τής λεπίδας σου !
Ανάσα και πνοή μου, παραδώσου !

Μα την αλήθεια στήθηκε ό,τι χρειαζόταν η καταστροφή ν’ ανθίσει.

γ.  
Ένθα ήχος εορταζόντων
Ένθα ευφραινομένων η κατοικία

Χτυπούν υπόγεια πάντα οι καμπάνες
Και οι φθόγγοι γιορτάζουν
Τα Θεοφάνεια τους στο μέλλον
Χωρίς Πρόδρομο
Αργά.
Ύστερα μόνο.                      (αν επιφαίνουν ποτέ)
Απαράδεκτοι.        
Σαρκασμοί λατρείας κουφής
Κι ως φαίνεται βρεφικά ανυποψίαστα άμουσης
Όταν πάντα την ουρά του δαγκώνει ο κύκλος
Όταν μόνος πια τόπος το πέλαγος
Με δολοφονημένο κι άφαντο κάθε λιμάνι
                        Εν μηδένιση.

Κι ο ήχος π’ εξαπολύουν μελωδεί κάτι
Σαν διεκτομή σάρκας αποσυμφορητική
Σαν σχίσιμο ρούχου μογγολικό
Σαν νεκρική ακαμψία αιφνιδιασμού
ή δυστυχήματος παγωμένο χρόνο

Στραταρχικά βυσσοδομεί υπόγειος καμπανάρης
Τις ομόστοχες χορτάρινες λατρείες
της επιφάνειας να «μουσουργήσει»   

Αιώνια μουσική ανανεώσιμα μονότονη !


στ.
Μυστήριον μέγα

Με φανό θυέλλης
Κι όλα τα λαγωνικά των σπλάγχνων ξαμολημένα                  Αχ  Αχ
Στις σάρκινες οροσειρές
Και στους απρόσμενους κολπίσκους
Εξ επαφής εκπυρσοκρότησης
Που το πουκάμισο (άλλοι το λεν ταχύρυθμο τού κενού σφυγμό)
Υποσχετικά τυλίγει  
Η αναρρίχηση
ή η ελεύθερη κατάδυση
Στήθους ψιθυρισμό στ’ αυτί
Κοιλιάς υδατολαμπή κυματισμό
Χειροπιαστό μεθύσι δέρματος

Ουδέν ανεύρε.

                              (Τούτο το νυφικό δωμάτιο κρύβει πολλές εκπλήξεις)

Ήτανε λέει κενό !
Κενόν ιμάτιον !

Το ντυνόταν

- από καταβολής ραφής, καθώς
το νεφελοραφείον πρωθύστερα ανακοίνωσε -
Όλοι ή κανείς, είδος Φαντάσματος,
Να βρίσκει άλλοθι ο καιρός

(Οφείλουμε το βάρος της ευθύνης να επωμισθούμε 
και χάρη γονατιστοί χρωστάμε
Που σ’ αποτρόπαιο τέτοιο σφάλμα κατά συρροήν
Κολάσιμο σε βαθμό κακουργήματος
Δεν εξαντλεί την αυστηρότητά του όλη
Αμείλικτα ξεσκεπάζοντας την άσαρκη του φύση
Εξαρχής.
Ασφαλτόστρωση ταξιδιού παραχωρείται.)

Πού ξανακούστηκε σώμα μες στο πουκάμισο ;
Μα κι αν υπήρχε
εδώ δεν σού χαρίζεται
Κι αν μια φορά τ’ αγγίξεις
Αιώνες τρικυμίας θα το αναζητάς
Κραυγάζοντας στο θήλαστρο
Κι αν μες σε παραζάλη δίγνωμος το κοιμήθηκες
Ανάμεσα γάμο και διαζύγιο
Τη ζωή θα κυκλοφέρνεις ίδιος λάστιχο

Σύνελθε
Πού ξανακούστηκε σώμα μες στο πουκάμισο ;

Μυστήριον μέγα !
Εγώ δε λέγω εις Κενόν και εις την Παρουσία.

Ελάφι ελάφι
Τη φλογισμένη δίψα σου
Πηγή δεν έσωσε να πυροσβέσει
Το δέρμα τού νερού
Το σώμα τής σταγόνας
Ο στρόβιλος τής ηδονής μες στις νεροσυρμές
Κελάρυσμα συνάντησης τής γλώσσας με τον πόθο
Ο οργασμός τού κλύδωνα
Σώμα υδατογραφίας
Ρίγη βλεμμάτων παφλασμού
Καθρέφτισμα σε έρωτα υδάτινο
Μεταβολή Εσύ ! πηγή, νερό, δροσιά
Και η πηγή ελάφι
Να σε διψά ακατάληπτα
Πουκάμισο ήταν σύννεφο
Δίχως σταγόνα υδρατμούς
Παρά λευκή υπόκριση
Γαλάζιου ηθοποιού
Ταύτιση ρόλου εκστατικού
Μ’ ανίδωτης αλήθειας φλέβες

Ποιός το φοβισμένο καρδιοχτύπι σου ρυθμοδοτεί ;
Ποιός το λαχάνιασμά σου θεατρίζει ;
Ποιός την καρδιά σου έχτισε για να διψά ;

η.
ΑΝΥΠΟΦΟΡΗ ΕΓΓΥΤΗΤΑ

Όσο απουσιάζεις
                        τόσο αληθεύω
Μυρίζεις ολάχνιστος ανυπαρξία
Όπως σ’ ένα πολικό Φλεβάρη από τη γέννα του κουτσό
Μια μεθυστική πνοή οπώρας καλοκαιριού

Όσο απουσιάζεις
            τόσο παλμογραφείς διασταυρωμένες ρίζες δίψας και λιμού  
                        να σε κοιμηθώ
                        να σε πλαγιάσω

Αληθινά μαεστρική μπαγκέτα απονεύρωσης
Που όταν υψώνεται βουβαίνει εγκάρδιες εκστρατείες μεσημεριών
Και χαμηλώνοντας σπιθίζει ήχο γιασεμιών και κυκλάμινων
Στην αόρατη κυκλική γιορτή τού κρυ
                                                                          φτού σου
Οργιαστικά λαμπροφορώντας σαβανωμένη νηνεμία
Σαν θάλασσα που ακκίζεται ψευδομαρτυρώντας γαλήνη
Με συνδαιτυμόνες Όλους τούς αλλόφρονες κακόφωνους
Που μεταβάλλονται σε Κανέναν φαιόχρωμης δικαιολογίας
Μα ναί. Αφού δεν ανασαίνεις, ζεις !
Αφόντας σφήνωσες στην απουσία πυρετό προικίζεις τον ύπνο ! 
Αίμα τις νύχτες εκσπερματίζεις !
Γιορτές θυελλοδοτείς ακατανόητες !

Πάντα θ’ απουσιάζεις.
Προσφιλές τού φιλιού σου ενδιαίτημα
Ωρολογιακό κενό που αγκαλιάζει

Έξω πάντα θα είσαι.
Μια στεναχώρια δροσιστική
Να κρέμεται πανσέληνος
Στην έρημο αφυδατωμένου λάρυγγα

Αφού δεν ανασαίνεις, ζεις !
Τσαμπί σταφύλι αετονύχι
Το πάντα τού αλλού σου
Μια γεύση πρόκας το γλείψιμο τής γλώσσας
Σε λιμενοβραχίονες λαχτάρας τρικυμισμένης

Είναι τα χείλη σου δωρίζοντας ρίγος στο λαιμό μου
Ή  η ανυπαρξία τους που με κάνει να καίω ;

Πόσο ορθά απουσιάζεις !
Μεθυστικά !
Ευφρόσυνο ποτάμι σιωπής στα ουρλιαχτά
Άφθαστη γεωμετρία κενού ! Ασύγκριτη δροσιά μου !
Ρυμοτομεί καταπατημένους φράχτες προσμονής
Πολεοδομεί πολυόροφα σεισμόπληκτα όνειρα

Απροσάρμοστε εραστή, κλεψίγαμε
                                    Ασυντόνιστε
                                    Ασυνάρτητε
Μαθηματικά νυχοπατείς φανέρωση
Κλασματικές ζαλάδες καβαλικεύοντας
Έτσι που να παρθενεύω για να σε κυνηγώ ξανά
Ε λοιπόν, τ’ ομολογώ : άφαντος ομορφότερος λάμπεις !

Ωστόσο, κάνε μας τη χάρη
Αγάπα με
Λι
γό
τε
ρο 
Όχι με τόσες άδειες νύχτες
Όχι με τόσο εγκαυματικό κενό