ΜΝΗΜΗ ΝΙΚΗΦΟΡΟΣ ΒΡΕΤΑΚΟΣ (Φώτη Στεργίου)

ΜΝΗΜΗ ΝΙΚΗΦΟΡΟΣ ΒΡΕΤΑΚΟΣ

( Κροκεές Λακωνίας 1912-Πλούμιτσα Λακωνίας 1991)

Το 2012 θεωρήθηκε έτος Νικηφόρου Βρεττάκου και μια πολύ ενδιαφέρουσα εκδήλωση –φόρος τιμής στη ζωή και το έργο του Λάκωνα  ποιητή και ακαδημαϊκού , πραγματοποιήθηκε στις  19 Σεπτεμβρίου αυτού του έτους (2012) στο θέατρο Ρεματιάς Χαλανδρίου με  πρωτοβουλία της Δημόσιας Βιβλιοθήκης Σπάρτης και του Συλλόγου Κροκεατών Αθήνας.

          Εδώ θα ρίξουμε μια σύντομη αλλά όχι και επιπόλαια ματιά στον ποιητή και το πλούσιο έργο του, που εκφράζει τις ποικίλες εμπειρίες της μακρόχρονης λογοτεχνικής του θητείας: Ποιητής, πεζογράφος, δοκιμιογράφος, μεταφραστής.           

Το 1929 εγκαταστάθηκε στην Αθήνα με σκοπό τις σπουδές, που δεν πραγματοποιήθηκαν.  Άλλωστε δεν ήταν καμωμένος για δικηγόρος, αλλά για ποιητής. Από τα πρώτα του ποιήματα: <<Κάτω από σκιές και φώτα>> 1929 (μαθητικά πρωτόλεια) οι κριτικοί τον υποδέχτηκαν με θερμά λόγια. Δεν άργησε δε να πάρει μία από τις πρώτες θέσεις ανάμεσα στους νέους ποιητές. Ο ποιητικός του λόγος έχει βαθύτατο ανθρωπιστικό αίσθημα και έντονο προβληματισμό. Το κοινωνικό περίγυρο τον επηρέασε βαθύτατα  και τα προβλήματα τα δραματικά της εποχής του έδωσαν άφθονο υλικό στην ποίηση του, ζώντας ένα διπολισμό ανάμεσα στο μύθο του χωριού με τις ομορφιές της ελληνικής φύσης, τις οικογενειακές αναμνήσεις και το ανέμελο αντίκρισμα της ζωής από το ένα μέρος και στη σκληρή πραγματικότητα της Αθήνας, με τη συνειδητοποίηση από τον έφηβο ενός αδυσώπητου περιβάλλοντος από το άλλο μέρος.                                                                                  

Στο μεταξύ ξέσπασε το 1940 ο πόλεμος και ύστερα η εθνική αντίσταση, που πήρε ενεργό μέρος ο ποιητής μας και ακολούθησε η κατοχή και ο εμφύλιος πόλεμος που αιματοκύλησαν τη χώρα. Ύστερα έχουμε το πραξικόπημα του 1967, που ανάγκασε το Βρεττάκο να ζήσει αυτοεξόριστος στην Ελβετία και στη Σικελία. Ωστόσο παρά τις αλλεπάλληλες απογοητεύσεις ο ποιητής μας δε λυγίζει και δεν απογοητεύεται και κατορθώνει να περισώνει την πίστη του στο συνάνθρωπο. Τον απασχολεί επίσης το ιδανικό της κοινωνικής δικαιοσύνης και της ειρήνης και στη μεταπολεμική του ποίηση, χωρίς έντονο ταξικό υπόστρωμα, το ηθικό πρόβλημα συνυφαίνεται με το αισθητικό και δίκαια χαρακτηρίζεται ως ο ποιητής της αγάπης. Οραματιζόμενος την παγκόσμια συναδέλφωση.                                                                     

Βέβαια η ηθική του στάση στις πρώτες συλλογές, όπως μεταξύ άλλων: Οι γκριμάτσες του ανθρώπου (1935) , η επιστολή του κύκνου(1937), το ταξίδι του Αρχαγγέλου(1938), Μαργαρίτα, εικόνες από το ηλιοβασίλεμα(1939), δεν είναι ανάλογη με αυτήν της μεταπολεμικής ποίησης που αναπροσανατολίζουν την ποίησή του προς μια <<καινούρια >> ηθική στάση. Η  συμμετοχή του στα δραματικά γεγονότα ενισχύει τις ελπίδες για τον αυριανό κόσμο, όπως η συλλογή <<Η παραμυθένια πολιτεία>>(1947) που κινείται στο ελπιδοφόρο και ανθρωπιστικό κλίμα.<< Στα θολά ποτάμια>> (1950) ο ποιητής επιμένει <<ακόμη πως ο κόσμος είναι όμορφος>>. Στον <<Ρόμπερτ Οππενχάιμερ >>(1954)έχουμε το παράδειγμα της πολιτικής ευθύνης. Στη συλλογή <<η μητέρα μου στην εκκλησία>>(1957) προβάλλει τον απλοϊκό κόσμο του χωριού έναντι των ολέθριων σύγχρονων όπλων. Ανάλογη ψυχική διάθεση του ποιητή βρίσκουμε και στην Αυτοβιογραφία (1961).Αλλά το μήνυμα της αγάπης εκφράζεται εναργέστερα στη συλλογή το <<βάθος του κόσμου>>(1961) με προορισμό τον άνθρωπο και τις ιδιότυπες σχέσεις με τον κόσμο. Ακολουθούν οι συλλογές <<Αυτοβιογραφία>> (1961), <<Οδοιπορία>> (1972, 3 τόμοι), <<Ωδή στον ήλιο>> (1974),<<Διαμαρτυρία>>(1974),  <<Λειτουργία κάτω από την Ακρόπολη>>(1981).                                                                

Όσον αφορά τα πεζογραφήματα του Βρεττάκου δεν στέκουν στο ίδιο ύψος με τα ποιήματά του, που χαρακτηρίζονται ωστόσο από προβληματισμό.<< Το γυμνό παιδί>>(1939), <<το αγρίμι>>(1945), <<Δύο άνθρωποι μιλούν για την ειρήνη του κόσμου>> (1949), << Ένας στους δύο κόσμους>>(1958), <<Οδύνη>>(1969), <<Μπροστά στο ίδιο ποτάμι>>(1972), <<Νίκος Καζαντζάκης. Η αγωνία του και το έργο του>>(1960).                                                                                                                                                                                  Την ποίηση του Βρεττάκου χαρακτηρίζει ένας ανεπαίσθητος λυρισμός και ευγένεια συναισθημάτων με ιδανικές τάσεις. Ο Βρεττάκος έχει κοινή κοινωνική ιδεολογία με το Ρίτσο, που διοχετεύονται στην ποίησή του με έναν γνήσιο ιδεαλιστικό ανθρωπισμό. Ταπεινός ο Βρεττάκος, αθόρυβος, απόλυτος, ιδεαλιστής, <<μια τεντωμένη χορδή ευαισθησίας και συμπόνιας>>. Το έργο του αποτελεί σέμνωμα του νεοελληνικού λυρισμού. Υπάρχει το δυαδικό σχήμα Ρίτσος-Βρεττάκος καθώς προβάλλουν κοινά χαρακτηριστικά. Είναι πηγαίοι ,πληθωρικοί, πολυγράφοι ,με ατημέλητη κάποτε έκφραση, εκλαϊκεύοντας τη μοντέρνα ποίηση με έναν πληθωρικό συναισθηματισμό                                                                                              Ο Βρεττάκος με τους αγώνες του έδωσε μάχες εναντίον των δυνάμεων της βίας και της ανωμαλίας , μην εφησυχάζοντας στο επικούρειο <<λάθε βιώσσας>> και αναδείχτηκε σε πνευματική προσωπικότητα μέσα σε μια ταλαιπωρημένη και βασανισμένη ανθρωπότητα, ασυμβίβαστος και εμπνευσμένος απόστολος της αγάπης και της ειρήνης:                                                             

 

Γιατί αδελφοί, να κάνουμε τις νύχτες

στοχαστικές, τις μέρες να βαραίνουν

απ’ τη μελαγχολία τους, τραβηγμένες

στων θαλασσών τις άκρες; Τι στοιχίζει

στ’ αηδόνι το τραγούδι κι η ευγένεια

στην πρωινή βροχή; Αγαπηθείτε!!...

                                                                                                                                                                             Παράλληλα με την εκδήλωση  στο θέατρο Ρεματιάς (19 Σεπτεμβρίου 2012), το Αετοπούλειο Πολιτιστικό Κέντρο του Δήμου Χαλανδρίου είχε φιλοξενήσει το Αρχείο του Νικηφόρου Βρεττάκου με σκοπό την επίσκεψη των μαθητών και την απόκτηση βιωματικής σχέσης με τη ζωή και το έργο του ποιητή.

΄Οσον  αφορά τον γράφοντα, θα σημειώσω τη συνεργασία μου ως διορθωτή στην έκδοση του περιοδικού του Λουκή Ακρίτα <<ΚΟΣΜΟΣ,ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΚΑΙ ΖΩΗ>> το 1962, όπου είχα την ευκαιρία να γνωρίσω τον ποιητή και τις δημοσιεύσεις βιβλιοκριτικών και χρονογραφημάτων του. Το 1987 είδα για τελευταία φορά τον ποιητή στο θέατρο Ρεματιάς , στην παράσταση της θεατρογενούς ποιητικής του σύνθεσης:<Λειτουργία κάτω από την Ακρόπολη>  γεμάτης παλμό και υποβλητικότητα, όπου η πίκρα εναλλάσσεται  με την ελπίδα και ο καημός με την περηφάνεια.

Φώτης Στεργίου φιλόλογος


 

Νικηφόρος Βρεττάκος  Προσκλητήριο

 …Κοιτάχτε αυτή τη θάλασσα που δίχως
ακτή λαμποκοπά, κι αυτού του δέντρου
το λύγισμα, με πόση εμπιστοσύνη
δεν κρέμεται στον άνεμο! Κοιτάχτε
τα ράμφη των πουλιών που ακινητούνε
το μεσημέρι, τους σκισμένους βράχους…
Ασύγκριτη είναι η μέρα που απ’ το βάθος
με κυκλικές ψηλώνει παρελάσεις
κι απέραντος ο κόσμος! Σηκωθείτε!
Η θάλασσα ανεβαίνει στην αυλή μας
κ’ οι ορίζοντες χτυπούν τις πόρτες μας!

Πάνω απ’ το δροσερό κι ήσυχο κύμα
Ξαναγυρίζει η άνοιξη. Τ’ αγέρι
πηδά απ’ της χαραυγής τη ρόδινη άχνα
στη θεία μας Γη! Τα μέτωπα αναπνέουν
κι ανθίζουν τα χαμόγελα που πλέκουν
το μέλλον της ζωής. Αγαπηθείτε…

Γιατί, αδελφοί, να κάνουμε τις νύχτες
στοχαστικές, τις μέρες να βαραίνουν
απ’ τη μελαγχολία τους, τραβηγμένες
στων θαλασσών τις άκρες; Τί στοιχίζει
στ’ αηδόνι το τραγούδι κι η ευγένεια
στην πρωινή βροχή; Αγαπηθείτε…

Ας κλείσουμε κι εμείς τον προορισμό μας
καθώς αυτός ο ήλιος εκεί πάνω.
Ας φεύγουμε ανεβαίνοντας. Και τέλος
ας κάμψουμε τα σύνορα του Κόσμου,
καθώς εκείνος, μ’ αναμμένα ρόδα…