Γιάννης Περγιαλίτης (1866-1945) Ένας αλησμόνητος ποιητής

Του Παύλου Παρασκευαΐδη

Έκδοση Πολιτιστικού Συλλόγου Σπετσών 2015, σελ. 320

Δεν είναι μονάχα έργο πολιτισμού, αλλά είναι πρωτίστως αγώνισμα εθνικής παλιγγενεσίας το κατόρθωμα του φιλολόγου Παύλου Παρα-σκευαΐδη: να στήσει έναν λαμπερό ανδριάντα στο τέμενος της εθνικής μνήμης και του συλλογικού ασυνειδήτου του λαού μας. Ο Παύλος Πα-ρασκευαΐδης συγκέντρωσε με συγκινητικό ζήλο όλα τα άνθη ευλαβείας, που πρόσφερε προς το έθνος και την κοινωνία του ο Σπετσιώτης δημοδιδάσκαλος Ιωάννης Γιαννούκος και συνάμα ποιητής με το γνω-στό λογοτεχνικό ψευδώνυμο «Γιάννης Περγιαλίτης», καθώς και όλες τις μελίσπονδες χοές, που τού πρόσφεραν κατά καιρούς με την ευ-γνωμοσύνη τους πολλοί σπουδαίοι πνευματικοί παράγοντες του τό-που.

Ο τόμος περιέχει περίπου 560 κείμενα του Γιάννη Περγιαλίτη. Απ’ αυτά στις πρώτες εκατό σελίδες του τόμου περιέχονται ως ποιητικές συλλογές: «Τα πρώτα μου ποιήματα», «Τα τραγούδια της ακρογιαλιάς», «Θαλασσινές νότες του μεγάλου μας Πάλλη», «Τρελά τραγούδια», «Νυχτολούλουδα», «Επιγράμματα της ζωής και του ονείρου». Οι ακόλουθες 120 (112-208) σελίδες αναγράφουν έμμετρες διασκευές των παιδαγωγικών μύθων του Αισώπου, του Κρυλώφ και άλλων ξένων μυθογράφων, καθώς και πρωτότυπους μύθους, άλλα ποιήματα (209-264), λίγα λόγια για το μεταφραστικό έργο του (265-270) και κάποια θαλασσινά διηγήματα (271-300).

Αλλά δεν είναι λίγα τα ποιήματα του Γιάννη Περγιαλίτη, που διδάσκονταν και αποστηθίζονταν από τους μικρούς μαθητές στο Δημοτικό και στις πρώτες τάξεις του Γυμνασίου. Ίσως να θυμούνται κάποιοι παπούδες και γιαγιάδες τα όμορφα ποιηματάκια για τη «Βαρκούλα», για το «Λελέκι και πουλάκι», την ιστορία για τον «Κούτσαβλο» κ.ά. Αλλά και οι νοσταλγοί της έμμετρης ποίησης βρίσκουν ακόμα σήμερα ποιήματα του Γιάννη Περγιαλίτη στις σπουδαιότερες ποιητικές συλλογές. Φαίνεται πως ο δάσκαλος-ποιητής γράφοντας το κάθε κείμενό του ένιωθε σαν να το απαγγέλλουν στην αίθουσα διδασκαλίας ή στις σχολικές γιορτές οι μικροί του μαθητές, για να το ακούσουν και να μάθουν όλα τα Ελληνόπουλα.

Από όλα αυτά τα αξιόλογα κείμενα του Γιάννη Περγιαλίτη εκείνα, που καθηλώνουν ιδιαιτέρως την προσοχή του αναγνώστη, είναι τα μετα-ποιήματα των μύθων.

Το πόσο δίκιο έχουν όσοι ισχυρίζονται ότι η ποίηση δεν μεταφράζεται, γιατί στο βάθος της είναι ρυθμός και μουσική, αυτό φαίνεται και στις μετα-ποιήσεις των μύθων, που κατόρθωσε ο Γιάννης Περγιαλίτης. Ιδού ένα παράδειγμα.

Πρώτα το αρχαίο κείμενο:

«Μεθύων λύχνος ἐλαίῳ καὶ φέγγων ἐκαυχᾶτο ὡς ὑπὲρ ἥλιον πλέον λάμπει. Ἀνέμου δὲ πνοῆς συρισάσης, εὐθὺς ἐσβέσθη. Ἐκ δευτέρου δὲ ἅπτων τις εἶπεν αὐτῷ: Φαῖνε, λύχνε, καὶ σίγα˙ τῶν ἀστέρων τὸ φέγγος οὔποτε ἐκλείπει.

Ὅτι οὐ δεῖ τινα ἐν ταῖς δόξαις καὶ τοῖς λαμπροῖς τοῦ βίου τυφοῦσθαι ὅσα γὰρ ἂν κτήσηταί τις, ξένα τυγχάνει.»

Και τώρα η «μετα-ποίηση» του Περγιαλίτη:

«Ο λύχνος στο λαδάκι του μια νύχτα είχε μεθύσει

κι έλεε αναμμένος: ‘Λάμπω εγώ σ’ ανατολή και δύση’.

Και τ’ άστρα τ’ αργυρόφωτα κοιτάζοντας γελάει

κι έτσι τους λέει περήφανα: ‘Ποιο σαν εμέ φωτάει;

ολόρθο εδώ αν μ’ αφήσουνε, να φέγγω ως την αυγή,

θα ιδούν τον Ήλιο ... ανώφελο στα ουράνια και στη γη!’

Το λόγο δεν απόσωσε, σιγό αεράκι πιάνει,

κι ο λύχνος ο λαμπρόφωτος τις λάμψες του όλες χάνει,

δυο στεναγμούς αφήνει

και ... σαν το λύχνο σβύνει» (117).

Ο Παύλος Παρασκευαΐδης στον πρόλογό του (11) σημειώνει: «Μεταφράσεις κλασσικών έργων αρχαίων Ελλήνων ή ξένων συγγραφέων και αρκετοί παιδαγωγικοί του μύθοι δεν συμπεριλαμβάνονται στην παρούσα έκδοση, γιατί θέλησα να αποφύγω τη δημιουργία ενός υπερβολικά ογκώδους και δύσχρηστου για τους αναγνώστες βιβλίου». Και παρακάτω: «Φρόντισα να μη συμπεριλάβω (...) κάποια από τα ποιήματά του, που παρουσίαζαν νοηματική ασάφεια, και όσα δεν κατάφερε ο ποιητής να ολοκληρώσει ή ο χρόνος να διατηρήσει ακέραια. Καλό είναι όμως να εκδοθούν και τα υπόλοιπα έργα του ποιητή σε ένα τομίδιο, που θα είναι συμπλήρωμα αυτού του βιβλίου, για να διασωθεί όλο το έργο του άξιου παιδαγωγού-τραγουδιστή της πατρίδας μας».

Από τη γνωριμία του αναγνώστη με όλο αυτό το τόσο αρμονικά διαρ-θρωμένο από τον Π. Παρασκευαΐδη δημιουργικό έργο του Γιάννη Περγιαλίτη προκύπτει η κοινή αλήθεια ότι: οι άνθρωποι, που αγαπούν την πατρίδα τους, τη στενότερη και την ευρύτερη, πατρίδα σαν τη δική μας, τυραννιούνται κατάβαθα από μια αμφίστομη αιχμή: της υπερηφάνειας και της οδύνης. Υπερηφάνειας για την καταγλαϊσμένη χώρα τους και οδύνης για τον αναξιοπαθή λαό της. Και ένας ποιητής, και μάλιστα παιδαγωγός, ριζωμένος βαθιά στο γενέθλιο τόπο του και παραμένοντας πάντα παιδί του, ακούει τη βαθυστένακτη φωνή του τόπου του και μεταπλάθοντάς την σε ιδέες μυρωμένες από τη θαλασσινή άλμη προσφέρει σ’ αυτές ως αντίχαρη χάρη το τραγούδι του: «... κ’ εγώ από του Νησιού μου /τις δάφνες παίρνω ανέγγιχτα τα πιο όμορφα λουλούδια /και με της σμιλεμένης μου κιθάρας τα τραγούδια /σας τα προσφέρω αμάραντα, σαν τη εθύμησή μου». Ένας τέτοιος αξιολάτρευτος ποιητής-παιδαγωγός τις ιδέες του για τα άχραντα μυστήρια της χαράς και του πόνου τις μοιράζεται με τους συντοπίτες του και ανεβάζει με την κλίμακα των μουσικών αλγηδόνων της ψυχής του τους λυρικούς του τόνους όσο μπορεί ψηλότερα στον ουρανό της πατρίδας του. Ο πόνος για μια πονεμένη πατρίδα κατά το Βαλαωρίτη «δεν είναι νεκροθάλασσα, βοή χωρίς σεισμό, νιώθω για σε, πατρίδα μου, στα σπλάχνα χαλασμό».

Το έργο του Παύλου Παρασκευαΐδη «Γιάννης Περγιαλίτης» - τούτο με όλες τις αξιομίμητες αρετές του-- έρχεται να προστεθεί στην πολύτομη «Ελληνική Βιβλιοθήκη» του λογοτέχνη Γιώργου Βαλέτα (1907-1989), επίσης Μυτιληνιού (γιατί Μυτιληνιοί είναι τόσο ο Παύλος Πα-ρασκευαΐδης όσο και ο πρόεδρος «Πολιτιστικού Συλλόγου Σπετσών» καθηγητής Γιώργος Μυτιληναίος). Αλλά βέβαια τούτο το έργο ξεπρο-βοδίζεται στο καλό του ταξίδι με τη βαρύτιμη αξιοπρέπεια και σεμνό-τητά του. Γιατί αποτελεί υπόδειγμα εργώδους και τίμιου άθλου.

Δημοσθένης Γ. Γεωργοβασίλης