«Ο Καρυωτάκης Πεζογράφος» Σχετικό η Mελέτη του δρ. φιλολόγου Επαμεινώνδα Γ. Μπαλούμη .

Ο Καρυωτάκης Πεζογράφος»: Μια κοινωνικο-ιστορική προσέγγιση της εποχής και του έργου του Κ. Καρυωτάκη μέσα από τα μετα-ποιητικά του πεζογραφήματα ,

Ο Κ. Καρυωτάκης σαν ποιητής, αλλά και σαν περίπτωση, είλκυσε το ενδιαφέρον της κριτικής, τις πιο πολλές φορές αντιφατικά, όσο ζούσε, αλλά ιδιαίτερα μετά τη θεληματική του έξοδο από τη ζωή το 1928, και επηρέασε τους ομότεχνούς του όσο λίγοι νεοέλληνες ποιητές μέχρι σήμερα.
Η μελέτη «Ο Καρυωτάκης Πεζογράφος» του δρ. φιλολόγου, ποιητή, μυθιστοριογράφου και μελετητή της νεοελληνικής μας λογοτεχνίας Επαμεινώνδα Γ. Μπαλούμη («Η Γενιά του ’20», «Το Ηθογραφικό Διήγημα» που είναι και η διδακτορική του διατριβή, «Γιάννης Βλαχογιάννης», «Ανδρέας Καρκαβίτσας», «Η β΄ Μεταπολεμική Γενιά» κ.ά.) στις 348 σελίδες της, πλούσια σε αναφορές από δυσπρόσιτες σήμερα πηγές, δίνουν τη δυνατότητα σε κάθε ενδιαφερόμενο αναγνώστη να σχηματίσει μια σαφή και εναργή εικόνα για το έργο του Καρυωτάκη, τόσο το ποιητικό όσο και το πεζό, αυτό μάλιστα ενώ είναι σχετικά βραχύ και μικρό, άλλο τόσο είναι σημαντικό, σαν μια μετα-ποιητική πεζογραφική δημιουργία του ποιητή των «Νηπενθών», όσο και για την εποχή που έθρεψε αυτό το έργο, ποιητικό και πεζογραφικό, και το γαλούχησε.
Στο έργο του αυτό ο Επ. Γ. Μπαλούμης φωτίζει, αν όχι άγνωστες πλευρές της προσωπικότητας του Κ. Καρυωτάκη, σίγουρα όλες εκείνες τις συνθήκες, ιστορικές, πολιτικές, λογοτεχνικές κ.ά. μέσα στις οποίες έζησε και δημιούργησε.
Προσεγγίζει τον ποιητή και την εποχή του από πολύ κοντά, όσο γίνεται πιο σφαιρικά, με μια αντικειμενική κοινωνικοϊστορική προσέγγιση, που του επιτρέπει να δει, να κατανοήσει τη στάση ζωής και τη συμπεριφορά το Κ. Καρυωτάκη απέναντι στην πολιτεία και στον κοινωνικό του περίγυρο, σαν ένας ποιητής ευαίσθητος και ένας πολίτης συνειδητοποιημένος.
Ο συγγραφέας τοποθετώντας τον ποιητή μέσα στα πλαίσια μιας μεταβατικής εποχής, μίζερης και ασφυκτικής, δίνει τη δυνατότητα στον αναγνώστη αυτού του βιβλίου να μπορέσει να δει τα γενεσιουργά αίτια στο έργο τού ποιητή, αλλά ακόμα και την ηθελημένη έξοδό του από τη ζωή, διαφορετικά από ό,τι υποθέτει ή μέχρι τώρα γνωρίζει.

Η κατ’ αυτό τον τρόπο προσέγγιση του Κ. Καρυωτάκη ως σχέση αιτίου-αποτελέσματος, αιτιοκρατική στην ουσία της, βρίσκεται πολύ κοντά στον «πόνο των ανθρώπων και των πραγμάτων», κοντά στην αλήθεια δηλαδή για τον «ιδανικό αυτόχειρα» ποιητή των ελληνικών μας γραμμάτων, κι αυτή είναι η αξία της μελέτης του Ε. Μπαλούμη, που έρχεται να προστεθεί και να πάρει τη θέση της στην τόσο εκτεταμένη άλλωστε βιβλιογραφία του Καρυωτάκη.

«Είναι γνωστό», μας θυμίζει ο Επ. Μπαλούμης, «ότι ο Κ. Καρυωτάκης μετά την τελευταία του ποιητική συλλογή, τα «Ελεγεία και Σάτυρες» (1927) άφησε ελάχιστα ποιήματα. Ωστόσο στο χρονικό διάστημα μέχρι την αυτοκτονία του, έγραψε αν όχι όλα, τουλάχιστον τα σημαντικότερα από τα λίγα πεζά του που βρέθηκαν».
Οι υποθέσεις που κάνει γι’ αυτό το γεγονός είναι: ή ότι είχε πιστέψει πως είχε ολοκληρώσει το ποιητικό του έργο, ή ότι είχε αποκαρδιωθεί από τη μεμψίμοιρη κριτική που του είχε ασκηθεί μέχρι τότε.

Το πεζογραφικό έργο του Κ. Καρυωτάκη, όπως το αναλύει ο Επ. Μπαλούμης εκτείνεται σε δυο ενότητες:

Η πρώτη με τον τίτλο «Τρεις Μεγάλες Χαρές», περιέχει τα αφηγήματα «Καλός Υπάλληλος», «Ένας Πρακτικός Θάνατος» και το «Δεσποινίς Μποβαρύ».
Η δεύτερη ενότητα περιλαμβάνει τα αφηγήματα «Ο Κήπος της Αχαριστίας» και το «Κάθαρσις».

Τα κείμενα αυτά κατά τον ερευνητή δεν ανήκουν σε καμιά από τις γνωστές μορφές πεζογραφίας (το διήγημα π.χ.). Μοιάζουν περισσότερο με λυρικές-ποιητικές αποτυπώσεις και ελλειπτικές εικόνες, και ως αντιδράσεις-προεκτάσεις της αισθητικής του και της ποιητικής του Κ. Καρυωτάκη με τον ελεγειακό σαρκασμό και τη διάχυτη προβληματική που τα χαρακτηρίζουν.

Η πεζογραφία του Κ. Κ. όπως βγαίνει από τα κείμενα αυτά, και η κατ’ αυτό τον τρόπο άρθρωσή τους ως προς το μύθο και τη δομή, την υπερλογικότητα και την υπερπραγματικότητά τους, θα πρέπει να θεωρηθεί πρωτοποριακή, όπως εκτιμά ο ίδιος.
Ενώ για τη σχέση της αντίληψης αυτής με το ποιητικό του έργο εκτιμά επίσης ότι: «Και στα πεζά αυτά που μοιάζουν με σπαράγματα δημιουργικής αγωνίας και καλλιτεχνικής διεξόδου, υπάρχει η συνέχεια του δρόμου προς τη διαμαρτυρία, τις αποκαλύψεις, την καταγγελία ενός αδιέξοδου κόσμου, όπως και η συνέχεια του ποιητή που υπερασπίζεται τους αρχικούς του στόχους, αυτούς που έθεσε στο επίκεντρο της ποιητικής του δημιουργίας».

Ο συνοδευτικός στίχος του Σολωμού «όμορφος κόσμος ηθικός αγγελικά πλασμένος» στην ενότητα «Τρεις Μεγάλες Χαρές» είναι χαρακτηριστικός για να υπογραμμίσει με τον γνωστό ελεγειακό σαρκασμό του ο ποιητής, ανεστραμμένα, τις τρεις περιπτώσεις «χαράς» των ηρώων του, αντίστοιχες ματαιώσεις και συμβιβασμούς, και υποκαταστάσεις του θρήνου από την παράλογη χαρά.

Το βούλιαγμα του υπαλληλάκου εξάλλου στη γραφειοκρατία, την ιεραρχία και την καθημερινότητα, τα πεθαμένα όνειρα, οι καθημερινές ματαιώσεις, τα αδιέξοδα, η φυγή σε μια ψευδαίσθηση ζωής («Καλός Υπάλληλος»), η Χήρα Αρμένισσα πρόσφυγας με τα έξι παιδιά, όπου ο θάνατος ενός παιδιού της είναι μια «ευλογία» και μια «λύτρωση», (« Ένας Πρακτικός Θάνατος»), το αυτομαστίγωμα του ερωτικού αδιεξόδου της εποχής, ο διασπαραγμός του ερωτικού «αντικειμένου» σαν φαντασίωση («Δεσποινίς Μποβαρύ»), είναι το κλίμα μέσα στο οποίο κινείται η πεζογραφία του Κ. Καρυωτάκη. Ακραίες συλλήψεις, με έντονο το στοιχείο της καταγγελίας και τον αυτοσαρκασμό, ιδιαίτερα στο «Κάθαρσις», όπου φαίνεται να αυτοσχεδιάζει παραληρώντας.

Ο Επαμ Γ. Μπαλούμης υιοθετώντας προφανώς την κοινωνική διάσταση της τέχνης, «βλέπει» τον ποιητή να δημιουργεί σε άμεση σχέση και συνάρτηση με τις κοινωνικοϊστορικές συνθήκες μέσα στις οποίες ζει, να βιώνει και να καθρεφτίζει την εποχή του.

Γράφει στο κεφάλαιο «Η εποχή του» (του Κ. Καρυωτάκη):

«Υποκείμενος ο δημιουργός ως άνθρωπος και καλλιτέχνης στον οικείο χωρο-χρόνο και στις παραμέτρους του, είναι ανάγκη να διερευνηθεί η προσωπικότητα και το έργο του σε συνάρτηση με εκείνα που παρακολούθησαν χαρακτηριστικά τη ζωή του».

Και στα «Επιλογικά» γράφει επίσης:

«Ο Καρυωτάκης υπήρξε δέσμιος της εποχής του, βιοτικά και καλλιτεχνικά. Η συρρικνωμένη φύση και οι συμπιεστικοί καιροί τον οδήγησαν στη χαμηλόφωνη ποίηση και την οξεία σάτιρα…Ευθύς, ενδεχομένως, και «λαβωμένος» ο ποιητής, του επιδικάστηκε να επιβιώσει σε πολύφυτο «δάσος από μάσκες»…

Ο «Καρυωτάκης Πεζογράφος» του Επαμ. Γ. Μπαλούμη είναι ένα βιβλίο αναφοράς για την βιβλιογραφία τη σχετική με τον ποιητή που έζησε και δημιούργησε σε μια εποχή όχι και πολύ διαφορετική από τη δική μας.

Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Πάροδος», τ. 5, 2004