« Ο δεσμός» Άρθρο του Γιώργου Ορφανουδάκη

Υπάρχει ένας δεσμός της γλώσσας με το ένστικτο της ελευθερίας, λέει ο Καρτέσιος. Υπάρχει η δυνατότητα που έχει η γλώσσα να δημιουργεί καινούργιες εκφράσεις, ελεύθερα, ικανές να μεταφέρουν νέες ιδέες, χωρίς όρια και πέρα από εξωτερικούς καταναγκασμούς. Ο Διαφωτισμός είναι αυτός που προσπάθησε να εγκαθιδρύσει αυτόν τον δεσμό της γλώσσας με την ελευθερία και να αντλήσει από αυτόν το συμπέρασμα πως μια κοινωνική και πολιτική δομή που καταπιέζει το ένστικτό της αυτό δεν μπορεί να είναι νόμιμη — εφόσον η πίεση μεταφέρεται, μέσω του δεσμού, σε μία εγγενώς ανθρώπινη ιδιότητα που είναι η γλωσσική έκφραση. Υπάρχει ωστόσο και το «αντίστροφο», και είναι αυτό που συμβαίνει σήμερα, όπου το άλλον έτερον του δεσμού, η γλώσσα, είναι εκείνο που μάλλον υφίσταται την πίεση, την έκπτωση, τον καταναγκασμό. Με τρόπο μάλιστα υποβολιμαίο πια, ασύγγνωστο, «κρυφό» –αν και σαρωτικό– και όχι απροκάλυπτα δυναστικό, ανενδοίαστο και επιβλητικό, όπως εκείνος ο επί του ενστίκτου της ελευθερίας, ο παλαιότερος…

Το ερώτημα είναι εάν αυτή η αντιστροφή, η οποία σηματοδοτείται από τη δυσλειτουργία του λόγου, από αυτήν την άμεση πια καταπίεση της ανθρώπινης γλωσσικής ιδιότητας (καταπίεση που διαστρέφει και περιορίζει την ανθρώπινη έκφραση σε απολύτως ελλειπτικά και άμεσα, ψηφιακά –και ψηφιοποιημένα– σχήματα, σε τηλεοπτικούς αχούς και αψιμαχίες του αέρα και την επικοινωνία σε επιδοκιμαστικές μικρές παλάμες με ανασηκωμένο τον αντίχειρα και χαμογελαστές κίτρινες φατσούλες και κόκκινες καρδούλες), είναι ικανή να εκμαυλίσει το ίδιο το ένστικτο της ελευθερίας. Πρόκειται για κείνον τον όρο του δεσμού, για τον οποίο, δυστυχώς, δεν μας παρέχεται κανένα αξιόπιστο εχέγγυο διαχρονικά, ούτε από την Ιστορία αλλά ούτε και από τη φυσιολογία, ότι αποτελεί μια σύμφυτη στο ανθρώπινο γένος ιδιότητα. Εξάλλου, μόνη η Ποίηση θα μπορούσε τούτο με αξιώσεις να το επαγγελθεί… ακριβώς εκείνη που είναι άρρηκτα δεμένη με τη γλώσσα — τον άλλον όρο, που υφίσταται τώρα την καταστροφή.

«Όλες μου οι αρχές συντρίφτηκαν από την εμπειρία και πάνω απ’ τα συντρίμμια τους δεν ήθελα ούτε δάσκαλο ούτε δικαστή ούτε πατέρα παρά ένα φίλο και κρύφτηκα πίσω απ’ τη γλώσσα — θα γκρεμιζόντουσαν οι μύθοι» (Νίκος Παναγιωτόπουλος, «Το Σύσσημον»).