ΝΙΚΟΣ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ ( Η ΖΩΗ και το ΕΡΓΟ ΤΟΥ) Από το Φώτη Στεργίου

Ότι καλλίτερο υπάρχει , σε περιληπτική μεν αλλά και πληρέστατη δε παρουσίαση , της Ζωής και  του  Έργου του μεγάλου Κρητικού Νίκου Καζαντζάκη , πιστεύω πως το βρήκα στο άρθρο που δημοσιεύω σήμερα στο ΠΑΤΑΡΙ ΛΟΓΟΤΕΧΝΩΝ . Το άρθρο είναι από παλαιό δημοσίευμα , του εκλεκτού  φιλολόγου κ. Φώτη Στεργίου και είχε τίτλο «Η ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗ». Ότι και να έχετε διαβάσει ή ξέρετε για τον Καζαντζάκη σε αυτό το άρθρο σίγουρα κάτι πολύ ενδιαφέρον θα βρείτε !!   Προτείνω , ειδικά στους  φιλολόγους , να το φυλάξουν στο αρχείο τους !

Λεωνίδας Ορφανουδάκης

ΝΙΚΟΣ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ : Η ΖΩΗ και το ΕΡΓΟ ΤΟΥ

Πεζογράφος, στοχαστής, ποιητής, θεατρικός συγγραφέας και μεταφραστής ο Νίκος Καζαντζάκης(1883-1957),καλλιέργησε όλα τα είδη του λόγου, επλούτισε τη λογοτεχνία μας με νέο πάθος και παλμό και την έφερε πολύ κοντά στα προβλήματα του καιρού μας. Πρόκειται για ένα συγγραφικό φαινόμενο τη μεγαλύτερη απήχηση στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, όπου το <<μέγεθος>>προβάλλεται περισσότερο από την απαρόμοιαστη πνευματική του προσωπικότητα και λιγότερο από τα επί μέρους έργα του. Άλλωστε μπορούμε να πούμε, παρακολουθώντας όλες τις εκδηλώσεις ότι ένα νησί, η Κρήτη κι ένα βιβλίο, η << Ασκητική>>, τροφοδοτούν τις επί μέρους συγγραφικές του δραστηριότητες και αποτελούν αναμφίβολα τους πυρήνες της δημιουργίας του.                                                    

Αλλά πριν αναφερθούμε στα επί μέρους έργα του , η Κρήτη τον ακολουθεί και η περίφημη <<κρητική ματιά>> που τον συνδέει με το ελληνικό στοιχείο και με όσα στοιχεία άντλησε από την Κρήτη και την ελληνική αρχαιότητα καθώς και η κυρίαρχη παρουσία της <<Ασκητικής>> νοηματοδοτούν τη ζωή και τη σκέψη του.                                                                                           Βέβαια ο Καζαντζάκης εμφανίστηκε στα γράμματά μας το 1906 με το δοκίμιο <<Η αρρώστια του αιώνος>> με το ψευδώνυμο Κάρμα Νιβραμή. Τον ίδιο χρόνο τύπωσε και το πρώτο του βιβλίο <<Όφις και Κρίνο>>.Έκτοτε συνεργάστηκε σε περιοδικά και εφημερίδες και φιλοτέχνησε πλήθος μεταφράσεων στις εκδόσεις Φέξη. Ώσπου το 1927 το αποκαλυπτικό βιβλίο Ασκητική-Salvatores Dei( σωτήρες του θεού), ένα είδος ποιητικού και φιλοσοφικού δοκιμίου ,διαμορφώνοντας διαμιάς τη συγγραφική του προσωπικότητα και αποτελώντας τη βάση σε όλο του το έργο. Μάλιστα σ’ένα γράμμα του στον Octave Merlier to 1949,που μετέφρασε την Ασκητική στα γαλλικά και τυπώθηκε στη σειρά των εκδόσεων του Γαλλικού Ινστιτούτου το 1951, υπογραμμίζει: <<Μεγάλη ανάγκη να δηλωθεί πως η Ascete γράφτηκε το 1927.Οι πιο σημερινές φιλοσοφικές θεωρίες έχουν μεγάλη συγγένεια με την Ασκητική. Και η Ασκητική γράφτηκε πρωτύτερα >>.                                                                                                                                                 

Γεγονός είναι πως η Ασκητική, μαζί με την Οδύσσεια και την Αναφορά στον Γκρέκο, θεωρούνταν τα κλειδιά της διείσδυσης στον ιδεολογικό χώρο του Καζαντζάκη. Καταστατικός ωστόσο χάρτης των ιδεών του παραμένει η Ασκητική, όπου συναντούμε τις βασικές θέσεις του ηρωικού μηδενισμού με αντιφατικά στοιχεία της βιοθεωρίας του, που τείνει στην ολοσύνεχη προσπάθεια προς τον Ανήφορο, προς τη σύνθεση , προς τη ζωή, προς την αθανασία, για να κάνει τη σάρκα πνεύμα. Πράγμα που σημαίνει έναν αδιάλειπτο αγώνα για στη διάσωση της ελευθερίας και της αξιοπρέπειας του ανθρώπου για να κοιτάζει κατάματα το θάνατο, αλλά και τη <<σωτηρία του Θεού>> μια και <<η ουσία του Θεού μας είναι ο Αγώνας. Μέσα στον αγώνα τούτον ξετυλίγονται και δουλεύουν αιώνια ο πόνος, η χαρά κι η ελπίδα>>.                                                   

Στο σημείο αυτό θα θέλαμε ν’ αναφερθούμε στην τολμηρή θεατρική απόδοση τον περασμένο (;) Απρίλιο στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών της Ασκητικής του Καζαντζάκη. Ήταν το πρώτο του έργο στο οποίο κατέφευγε και το οποίο διόρθωσε στην πορεία της ζωής του. Λειτούργησε δηλαδή ως λογαριασμός και απολογισμός ζωής του μεγάλου αυτού στοχαστή. Οπότε έχει ιδιαίτερη βαρύτητα. Το ονόμασε Ασκητική διότι, όπως λέει ο συγγραφέας αυτό που ανυψώνει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και προβιβάζει τον άνθρωπο από την αρχική κατάσταση του ζώου, είναι η ατέρμονη και αιματώδης <<άσκηση>>, η δράση. Η διαρκής πάλη με τον εαυτό μας και το περιβάλλον, το παρελθόν και το μέλλον, την ύβριν και την αιδώ, την ταπείνωση και το μεγαλείο, την περιφρόνηση και τη φρόνηση. Μιλά δηλαδή για τη δυσκολία της ύπαρξης και την έννοια της δημιουργίας μέσα στο πλέγμα των αντιφάσεων και των αντιθέσεων, που αποτελούν έκφραση της διαλεκτικής του πορείας και βρίσκεται στον ίδιο πυρήνα με τον μηδενισμό του , τον υλισμό του και το βιταλισμό του σε συνδυασμό με τον ιδεαλισμό του, τον ασκητισμό του και τον ιδιόμορφο θεϊσμό του, δίνοντας στο αγώνα του αποχρώσεις υπαρξιακές. Έτσι το κείμενο της Ασκητικής παραμένει επίκαιρο και σαγηνεύει τους αναγνώστες.                                                                                                                                          

Το καθαυτό ωστόσο λογοτεχνικό έργο του Καζαντζάκη αρχίζει ν’ αυτονομείται λίγο μετά την έκδοση της Ασκητικής με τα δυο μυθιστορήματα γραμμένα στα γαλλικά : Τόντα Ράμπα (1934) και ο Βραχόκηπος (1939) καθώς υποχώρησε το πάθος της περιπλάνησης και συνειδητοποίησε ο ίδιος την ανάγκη να μετουσιωθούν οι εμπειρίες σε λογοτεχνικά κείμενα αφηγηματικής μορφής .Είναι σαν να άνοιξε ξαφνικά <<ένας κρουνός>> και αρχίζουν να κυκλοφορούν τα μυθιστορήματα, που αποτελούν τη ρεαλιστική και ηρωική αφηγηματική του πεζογραφία καθώς δεν προβάλλονται ατομικές καταστάσεις, αλλά το πέρασμα της βιοθεωρίας του στο ευρύ κοινό και ο οδηγητικός ρόλος που φιλοδοξεί να παίξει στην εποχή του ως διαμορφωτής συνειδήσεων. Όλα δε τα βιβλία που συνθέτουν το μέγεθος του καζαντζακικού έργου έχουν υλοποιηθεί μέσα σε μια ατμόσφαιρα πάθους και υψηλής έντασης. Αφήνοντας κατά μέρος την καταγραφή των θεατρικών του έργων, συγκεντρωμένα σε 3 τόμους με τον τίτλο Θέατρο(1955-56) αναφέρουμε εδώ τα ταξιδιωτικά του με τον υπερκείμενο τίτλο <<Ταξιδεύοντας>> : Ρωσία (1928), Ισπανία (1937), Ιαπωνία-Κίνα(1938), Αγγλία(1941). Ακολούθησαν τα μυθιστορήματα: Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά(1946), Καπετάν Μιχάλης (1953), Ο Χριστός ξανασταυρώνεται (1954), ο τελευταίος πειρασμός(1955), ο φτωχούλης του Θεού(1956),οι  αδερφοφάδες(1963) και το απολογητικό και αφηγηματικό βιβλίο: Αναφορά στον Γκρέκο(1961) .  Μπροστά στο όγκο αυτής της παραγωγής και την πληθώρα άλλων δημοσιευμάτων, το καθαρά ποιητικό του έργο είναι λίγο. Αποτελείται από την Οδύσσεια(1938), έπος γιγάντιο από 33333 στίχους, γραμμένο επτά φορές σε ιαμβικούς δεκαπεντασύλλαβους και τις Τερτσίνες (1960),μια σειρά από <<κάντα>> (άσματα) σε ιαμβικό ενδεκασύλλαβο.

Γεγονός είναι πάντως ότι την Οδύσσεια θεωρούσε ο Καζαντζάκης ως το μεγαλύτερο και αντιπροσωπευτικότερο έργο του, μολονότι με τα μυθιστορήματά του μετά τα εξήντα του χρόνια, μια καθυστερημένη δηλαδή και ευτυχισμένη γέννα, που στάθηκαν ωστόσο μια σπάνια έκπληξη, σήμανε η μεγάλη  ώρα της λογοτεχνίας μας. Και μπορούμε να πούμε, τελειώνοντας το σημείωμα αυτό ότι το έργο του Καζαντζάκη ξάφνιασε στον καιρό του σαν κάτι σπάνιο και μοναδικό κι εξακολουθεί να ξαφνιάζει την εποχή μας. Έτσι δεν θα χάσει ποτέ την επικαιρότητά του.        

Φώτης Στεργίου

ΑΣΚΗΤΙΚΗ  Salvatores Dei (Σωτήρες του Θεού)

Ολόκληρη στο  ΠΑΤΑΡΙ ΛΟΓΟΤΕΧΝΩΝ

ΕΔΩ :  http://patarilogotexnon.blogspot.gr/2014/09/salvatores-dei.html